ECOTIP: identifying tipping points of the effects of living environments on the ecosyndemics of lifestyle-related illness

Zonder ingrijpen zal 40% van de Nederlandse volwassen bevolking de komende tien jaar lijden aan een chronische niet-overdraagbare ziekte (NCD), zoals hart- en vaatziekten (HVZ), diabetes mellitus type 2 (DM2) of chronische nierziekte (CKD). Deze niet-overdraagbare ziekten delen verschillende leefstijlgerelateerde risico­factoren (zoals roken, ongezonde voeding, sedentair gedrag en middelenmisbruik) en komen onevenredig vaak voor in gemeenschappen en populaties die in achtergestelde buurten wonen.

Minder welvarende bevolkingsgroepen en buurten worden niet alleen vaker getroffen door clustering van niet-overdraagbare ziekten, maar hebben ook een hogere milieubelasting in hun woonwijken, zoals lucht- en geluidsvervuiling en beperkte groenvoorziening. Deze clustering van niet-overdraagbare ziekten (co- of multimorbiditeit) in een schadelijke omgevingscontext kan resulteren in een dubbele treffer met synergetische effecten en wordt ook wel “ecosyndemie” of ecosyndemic genoemd. D.w.z. ziekte-interacties die het gevolg zijn van door mensen veroorzaakte veranderingen in het milieu. Zie figuur.

De aandacht van het beleid en de gezondheidszorg is tot nu toe vooral gericht op individuele risicofactoren, wat de afgelopen tien jaar heeft geleid tot constante of zelfs toenemende gezondheidsverschillen. Over het algemeen is de levensverwachting van de bevolking toegenomen, maar niet van sommige kansarme groepen als gevolg van leefstijlfactoren en leefomgeving.

Veel potentieel effectieve interventies om de impact van ongunstige leefstijlfactoren tegen te gaan zijn echter niet geschikt voor reductie van een ecosyndemie. Doorgaans worden factoren afzonderlijk aangepakt in plaats van dat er gebruik wordt gemaakt van een systeembenadering. De implementatie van effectieve integrale interventies om de levensstijl en de leefomgeving te verbeteren ontbreken als gevolg van beleidssilo’s, concurrerende belangen, een onevenwichtige verdeling van middelen en een gebrek aan eigenaarschap.

De belangrijkste aannames om met dit project wél impact te bereiken zijn:

• Het ontwarren van de onderliggende associaties en mechanismen die ervoor zorgen dat ecosyndemics ontstaan, levert het fundamenteel inzicht op dat nodig is om lokaal geoptimaliseerde preventieve strategieën te ontwikkelen.
• Het vergroten van de veerkracht vermindert de sociaal-economische ongelijkheid en gaat ecosyndemics tegen.
• De huidige interventies voor multimorbiditeit zijn grotendeels ineffectief en negeren de complexe interacties/wederzijdse afhankelijkheid tussen up- en downstream sociale determinanten van gezondheid en gedrag.
• De heersende professionele culturen en systemen op het gebied van interprofessioneel leren en samenwerken zijn onvoldoende om domeinoverschrijdende interventies en programma’s te implementeren om de levensstijl en de leefomgeving te verbeteren.
• Interprofessionele en interdisciplinaire samenwerking en leren verandert bestaande paradigma’s.
• Decentralisatie van bestuur kan de lokale context in interventies weerspiegelen, maar alleen als er voldoende personeel en middelen zijn.
• Het identificeren van lacunes in expertise en capaciteit zal het opstellen van een haalbare implementatiestrategie mogelijk maken en lokale beleidsmakers informeren over hoe zij de (lokale) capaciteit kunnen opbouwen die nodig is voor effectieve preventie.

Dit vertaalt zich tot het volgende onderzoeksdoel:
♦   kantelpunten identificeren waar de weerbaarheid van de bevolking ten opzichte van een ongunstige leefomgeving achteruitgaat en zich ontwikkelt tot een ecosyndemie.
♦    de optimale condities en het moment vast te stellen voor effectieve interventies vanuit het perspectief van beleidsmakers, zorgprofessionals en burgers.